De Britse premier David Cameron nam een groot risico toen hij vorig jaar beloofde een referendum te houden over een vertrek uit de EU, dat 23 juni gehouden wordt. “Een stem die je misschien maar één keer in je leven kan uitbrengen”, zegt hij nu over de stemming die al snel een ‘Brexit’ is gaan heten.Het gaat zelfs zo ver dat bij een keuze tussen de gewenste uitslag van het Brexit-referendum of de winst van het EK, acht op de tien Engelsen kiest voor het referendum. Zo bleek uit het EenVandaag opiniepanel.
Er zijn inmiddels veel grafieken en schema’s gemaakt over de mogelijke uitslag van het referendum op 23 juni waarin de Britten mogen kiezen of zij in of uit de Europese Unie (EU) willen.
Er staat ook veel op het spel. Het Verenigd Koninkrijk (VK), met Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland, is sinds 1973 lid van de EU, toen nog aangeduid als de Europese Economische Gemeenschap. De euro kwam er bij de Britten nooit in.
De leider van de conservatieve partij deed de toezegging voor een referendum op weg naar de verkiezingen, die Cameron in mei vorig jaar won. Een grote fout, volgens sommigen.
Maar de anti-EU druk vanuit de publieke opinie en vanuit zijn eigen partij was te groot om te negeren. Om herkozen te worden moest hij wel toegeven aan de wens om de toekomst van het VK in de EU te herzien.
Eisen
Op dat moment had de Britse premier nog geen standpunt ingenomen. “Ik heb altijd gezegd dat als ik niet krijg wat ik wil, dat ik dan niets uitsluit”, zei Cameron. Met andere woorden: de andere EU-leiders moesten over de brug komen met speciale voorwaarden voordat hij de campagne om lid te blijven zou gaan aanvoeren.
Vooral de toegang voor andere EU-burgers tot het Britse socialezekerheidssysteem was voor Cameron een doorn in het oog. Als dit systeem onder grote druk komt te staan, wil hij aan een zogenoemde noodrem kunnen trekken.
Ook moest het VK worden uitgezonderd van de verdragsterm ‘ever closer union’, die inhoudt dat EU-lidstaten steeds verder integreren op politiek terrein. Een gruwel voor veel Britten.
Cameron kreeg zijn zin. De EU en het VK bereikten op 20 februari van dit jaar een akkoord over andere voorwaarden van het EU-lidmaatschap. Hij werd zo het gezicht van de ‘Bremain’ campagne, zoals de tegenhanger van Brexit is gaan heten.
Boris Johnson
De inkt van het akkoord was nog niet droog, of Camerons tegenstander in de campagne schoof zichzelf naar voren. Oud-burgemeester van Londen en prominent partijgenoot van Cameron Boris Johnson wilde het Brexit-team aansturen.
Johnson wordt gezien als een machtig persoon binnen de Britse politiek en geldt zelfs als mogelijk opvolger van Cameron als partijleider.
Cameron heeft zich zo sterk gecommitteerd aan de uitslag, dat het onwaarschijnlijk lijkt dat hij aanblijft als premier als de meeste stemmers straks ‘leave’ aankruizen. De strijd om het lidmaatschap lijkt zo ook een strijd om het premierschap te worden, al ontkennen beide mannen dat de uitkomst persoonlijke politieke consequenties heeft.
Vertrekprocedure
Als een land de EU verlaat, treedt artikel 50 van het Verdrag van Lissabon in werking. Daarin staat de vertrekprocedure beschreven. Niet tot in detail, want veel hangt af welke afspraken worden gemaakt met het vertrekkende land, met name over nieuwe handelsverdragen.
Het uiteindelijke akkoord wordt gesloten door de Europese Raad, de vergadering van EU-regeringsleiders, na goedkeuring van de volksvertegenwoordigers in het Europees Parlement. De onderhandelingen zullen in ieder geval twee jaar duren.
Ook over deze procedure zijn beide kampen het echter niet eens. Cameron heeft altijd gezegd direct de vertrekprocedure te willen starten als het tot een Brexit komt. Dat kan wat hem betreft op de eerstvolgende Europese top van 28 en 29 juni.
Aanhangers van ‘leave’ zijn minder resoluut en willen eerst onderhandelen met de andere lidstaten. Uiterlijk in 2020 moet het vertrek definitief zijn afgerond en moet er een handelsakkoord met de EU liggen.